Kažu da postoje velike laži, mala i statistika. Parafraza ove izreke bila bi da postoje nevjerovatni mitovi, vjerodostojno i…naučno. Iako su neki naučni mitovi bili i jesu potpuno šokantni za ljude sa kritičkim smislom i puno logike. To čak i ne izgleda kao glupe laži poput onih u ruskoj priči u kojoj lik hoda kroz mrak da bi je sjekao nožem u Sankt Peterburgu tokom bijelih noći. Radije neke takozvane naučne ideje sa opipljivim efektima (to jest, ne govorimo o kvantnoj fizici) teško ih je progutati.
Kako štampa nije bila slobodna od početka, u smislu da je bila partizanka, sloboda se više sastojala u vođenju politike stranke. Știința modernă s-a politizat și ea curând. I kako se stranke mijenjaju, ideološke modne promene, paradigme se takođe mogu promeniti u nauci Naravno, kada je to moguće. Euklidska geometrija se ne može politizovati, kao što se općenito ne može politizirati većina fundamentalnih nauka. Ali inače je bilo i ima dosta manevarskog prostora, što je zaista iskorišteno i još uvijek se iskorištava.
Sentimentele au avut și au încă o miză foarte mare in acest sens. Osjećaji kod ljudi i životinja. Zapravo osećanja u ljudima, „afectele” la animale. To sam čitao u etološkim knjigama na koledžu. Jer životinje nemaju osećanja, ele au „’afecte”. Na ispitima su mi, u zavisnosti od nastavnika, govorili kako da pristupim pitanju naklonosti kod životinja. Bilo je nekih više otvorenih ili manje otvorenih za to koliko daleko ide životinjski osjećaj. Etologul Frans de Waal, autor brojnih popularnih knjiga o ponašanju životinja, detaljno opisati situaciju, mnogo teže tokom svoje mladosti, kroz godine 60-70. De Waal je uvijek bio ismijavan jer je tvrdio da su životinje više od automata, cum suna paradigma oficială. Își imaginează cineva care a avut câine oameni de știință „serioși”, šta god to značilo (ili nije ravnodušan, unul dintre sensuri e „distant, odmor”), govoreći tako nešto?
Prema biheviorizmu, čiji je poznati predstavnik bio B. F. Skinner (ime može opisati porodičnu crtu) životinje su automati koji reaguju na faktore okoline. Ako se prisjetimo eksperimenata sa psima Ivana Pavlova, smatra pretečom biheviorizma, možemo proširiti model na druga ponašanja životinja, ali i ljudskoj psihologiji. Ponašanje životinja (ali i ljudski) to bi bila neka vrsta tabula rasa, cu puține comportamente înnăscute. Životinje bi naučile skoro sve što rade. Oni bi zapravo reagovali na podražaje iz okoline. Ljudi bi uradili nešto slično. Naravno, istina je da životinje sa složenijim mozgom, poput sisara (uključujući i čoveka) i ptice, imaju najučenije ponašanje. Ljudi ne govore ili čak ne hodaju na dvije noge osim ako ih neko ne nauči. Tako i drugi sisari uče loviti, i ptice uče da lete. Ali što je s onim ponašanjima koja izgledaju kao emocionalne manifestacije kod životinja? Nikako ono što izgleda, ali...prilagodljivo ponašanje! Odnosno, svi odgovori na okolinu nekih automata koji rade samo ono što je neophodno za opstanak i reprodukciju. Sve drugo ne bi bilo…naučno.
Biheviorističko uslovljavanje dalo je doprinos proučavanju učenja, jezik, ali je pokušao da objasni i moralnost i razvoj žanra. Simone de Beauvoir je vjerovala da naučite postati žena. Neke današnje feminističke teorije bile su pod utjecajem ovih ideja. Mada, kao što sam spomenuo, naučena ponašanja su veoma važna kod ljudi, teško je odrediti šta je priroda, a šta okolina. Dar deși psihicul e influențat de mediu, njegova podrška je prirodna. Samo da te društvo učini ženom, i spol, to jest, kulturni otisak povezan sa polom potpuno prepisuje biologiju, onda možemo samo žaliti što su muški potomci kraljice Viktorije, uključujući princa Alekseja, sin poslednjeg cara, nisu bili trans. Tako bi se riješio hemofilije, specifične muške bolesti. A možda bi istorija pokazala drugačije.
Možda komunistički centri za prevaspitavanje, uključujući i one u zatvorima u kojima su završili politički zatvorenici, nisu bili pod uticajem biheviorističkih ideja? Kako bi inače iko mogao pomisliti da se osoba sa jasnim i čvrstim uvjerenjima može pretvoriti u nešto drugo takvim uslovljavanjem u komunističkim zatvorima? Novi čovjek kojeg želi Ceaușescu, ali i Pol Pota, trebalo je da se pojavi kroz sličnu vrstu obuke.
bihejviorizam, čijim se osnivačem smatra John B. Watsone, iako neki pripisuju Edwardu Thorndikeu ovaj kvalitet, to je zapravo pokret koji se morao dogoditi, prema nekim autorima, sa padom introspektivne psihologije, ali i sa novim trendovima u društvu. Inspirisan, između ostalih od strane Frojda, Watson pokušava pretvoriti psihologiju u nauku. Biheviorizam se poslužio kao naučna paradigma, laboratorija. Samo naučni apstrakti, odnosno pojednostavljuje. Zato bavljenje naukom nije baš lako. A pogotovo ako to uradite, morate znati dokle ide. Izvlačite fenomene iz života i proučavate ih u laboratoriji, ne opisuješ život samo onim što dobiješ u laboratoriji. I na oltaru takozvane nauke, afektivnost je bila ta koja je žrtvovana. Kao što je već ideja dualizma tijela i duha bila zastarjela, Emocije, tradicionalno povezan sa duhom, postajalo je beskorisno (i staromodan).
Freud, čiji doprinos ovoj mitologiji ne možemo poreći, smatra da je vezanost malog djeteta za majku isključivo povezana s izvorom hrane. Ideje ove vrste dominirale su u prvoj polovini prošlog veka (bilo koji odnos prema kojem su djeca proizašla iz ove vrste obrazovanja?). Izolacija male djece u bolnicama i sirotištima bila je nešto o čemu se niko nije brinuo, naprotiv. Watson je smatrao da je naklonost nevažan i prilično rijedak instinkt, da ga previše pažnje posvećuje djetetu kvari, to ga čini slabim i razmaženim. Više, među savjetima za podizanje djece preporučujem to, kako bi se izbjegao razvoj privrženosti, rotacija medicinskih sestara ili dadilja. Jonathan Haidt u "Hipotezi o sreći" priča o teroru kroz koji je njegov otac prošao kada je bio izolovan u bolnici, u detinjstvu. Kao u rumunskim sirotištima za vrijeme lenjinističke diktature, dodao bih.
Ako se radi samo o hrani, tada je flašica bila dovoljna da pruži udobnost i mir bebi. De ce ar mai fi avut nevoie puiul de om… de alți oameni? Koliko god čudno izgledalo, neki su čak i testirali ovu hipotezu. Na sreću, ovaj eksperiment je zaista razbio biheviorizam. U pokušaju stvaranja farme makaka za laboratorijske studije, Harry Harlow je primijetio da su pilići izolovani pri rođenju, prema metodama epohe odgajanja dece, nisu preživjeli. A ako jesu, imali su ozbiljne poremećaje u ponašanju. Problem je pokušao riješiti eksperimentom (zapravo više tokom godina 50-60). Mladunci rezus makaka su vjerovatno bili frustrirani što nisu imali pričvrsni predmet koji bi im dao hranu. Zatim je montirao žičane modele majmuna u kaveze za kokoške, popeti se na, na koju je prikačio bocu. Problem nije riješen. Onda je pomislio da bi to mogla biti još jedna vezanost. A pored žičane majke sa flašicom za bebe, ponela je i mamu od tkanine. Pilići su preferirali tekstilnu majku, sa kojima su provodili više vremena. Posezali su za flašom na punjenoj majci. Suština je bila da su pilićima bili potrebni dodiri, i dodaci su bili za dodire, ne za hranu. Kakav nalaz, Rekao bih sada! Bio bi to izgovor da tada ljudi nisu znali mnogo o drugim primatima, nisu gledali filmove o primatima na TV-u. Jane Goodall nu făcuse celebrele studii pe cimpanzei. Primati umiruju jedni druge dodirima ruku. Također ide između vrsta primata, kao što je između čimpanza i ljudi, ali i između čimpanzi i babuna na primjer. Goodall descrie multe situații de genul în cartea ei „În umbra omului”. Ako razmislimo o tome, šta da radimo kada slučajno udarimo nekoga korpom u supermarketu?
Pad biheviorizma, dio kroz Harlowove eksperimente, dio kroz druge eksperimente doveo je do prihvaćanja osjećaja kod životinja, ali i kod ljudi? Kad smo bili na koledžu, mnogo su nam pričali o plišu i žičanoj majci, ali izgleda da ni ovo iskustvo nije bilo dovoljno. Što se tiče životinja, barem. Frans de Waal smatra da su mnogi filmovi o životinjama, napravilo mnogo ljudi, preuzeti na društvenim mrežama, došli su da bolje uvjere istraživače da životinje imaju to stanje. Možda nije osuda pravi izraz. Cel puțin i-a făcut să înceteze să mai susțină ceva care s-ar putea caracteriza ca jumătate antropocentrism, jumătate cult al psihopaților și al mașinilor. Ovaj stav je bio u eri, i još uvijek je, korisno. Industrijsko društvo, koje je dobilo zamah u Frojdovo vreme pa čak i pre njega, bili su mu potrebni kotači koji se lako kondicioniraju. Osećanja su bila nešto što je štetilo efikasnosti. Šef misli umjesto vas, ali ako je moguće, mora da oseća prema tebi. Ili je bolje da to ne radite. Ne znamo koliki je tada bio procenat psihopata na visokim pozicijama, u prvoj polovini 20. veka, iako istorija nudi neke tragove. Sada su stvari jasnije, podržana studijama, care sugerează că psihopatia (nedostatak moralnih osećanja i empatije) to bi bila kvaliteta mnogih izvršnih direktora, hirurzi ili drugi uticajni ljudi. Bezličnoj komunikaciji nisu potrebna osećanja, ali je potrebno rukovanje. Upravo ono što psihopate mogu ponuditi.
Ali prihvatanje osećanja kod ljudi imalo je bolju sudbinu? Očigledno nije. Harlowovi eksperimenti sa bebama majmuna inspirisali su druge istraživače, koji je kritikovao izolaciju djece. Jedan od njih je John Bawlby, koji je u kasnim 1960-im otkrio da normalan razvoj neke djece ovisi o sposobnosti stvaranja odnosa privrženosti s barem jednom osobom, obično jedan od roditelja. Mary Ainsworth, njegov asistent, koji je studirao u Africi, gdje se djeca nekako odgajaju u zajednici, nastavio je. Iako u Africi, kako kažu, cijelo selo doprinosi rastu djeteta, razlikovati (verovatno teško) osoba koja je glavna tačka vezivanja. Ta osoba je obično bebina majka. Odatle dolazi teorija vezanosti (termin koji je skovao Bawlby). efekti, kako kažu, bilo bi da smo otišli od jezera do bunara. Djeca više nisu izolovana, ali nekako u vezi sa majkom, da se razvije odgovarajuća vezanost. Kako kaže psiholog John Rosemund, sada su žene promijenile svog gospodara iz muža u dijete, i dalje su u korzetu.
Lako je izložiti kritike teorije vezanosti. Pa, razmislimo o tome gdje je sve počelo. Odnosno, iz Harlowovih eksperimenata. Pa, izgleda kao plišana životinja, nu neapărat propria mamă, poboljšao afektivnu situaciju beba majmuna. Što se Afrike tiče, gde sela odgajaju decu, a do dvije godine odrasli ih gotovo nikad ne puštaju, ako je zabilježen vrhunac vezanosti, međutim, ne postoji ekskluzivnost. Ali prevelika emancipacija žena šteti društvu i privilegijama nekih. Dakle, nova prepreka slobodi žena je dobrodošla. U svakom slučaju, domorodačke žene u ne-zapadnim kulturama čude se neobičnom ropstvu kojem su žene podvrgnute na Zapadu, beskonačne obaveze koje majke ovde imaju.
Da li su djeca odgajana s isključivom privrženošću bolja od drugih? Hajde da razmislimo, cum spune Ioana Petra în „7000 Years of Patriarchy” cum au fost crescuți cei care au creat iluminismul și umanismul francez. Plemenita djeca (ali ne samo) tada su ih odgajale dadilje sa sela, ne od strane njihovih majki. Iz tog vremena datiraju i informacije o tome šta se dešava s djecom koju ne odgajaju ljudi, așa-zișii „copiii sălbatici”.
Najjača primjena teorije vezanosti je uključenost vezanosti (tipa priloga) u romantičnim vezama. Pa, to je ono što su romantične veze, neka se ne radi o vezanosti. Samo, MEAN. Dobro, ako se ne radi o ugovorenim brakovima, u kojoj bi to zapravo bilo od koristi. Ali ljudi se klone ideje da budu samo mostovi vezanosti. Na kraju se i čuvar nakon nekog vremena veže za zatvorenika. Ali ako niste Borcea, ne želite da se veze stvaraju na ovaj način. Vezanosti ne bi bilo mjesta u privilegovanoj vezi, isključivo, vrlo subjektivno po definiciji. Ili ne?
Poricanje prirode, vrsta i važnost stanja kod ljudi i životinja nastavlja se u drugim oblicima. Cartea lui Antonie Damasio „Eroarea lui Descartes” arată cât de handicapantă e pierderea afecțiunii cu păstrarea intactă a funcțiilor cognitive. Bez naklonosti nismo efikasniji, naprotiv. Čisti razum ne postoji. Više, nove studije o takozvanim darovitim ljudima (barem kreativno) arată că ei sunt de fapt plini de emoții, cum arată Jeanne Siaud-Facchin în „Prea inteligent ca să fi fericit?”. Nova otkrića ukazuju na to da je i autizam (barem neke funkcionalne forme) bio bi povezan sa velikom emocionalnošću, koji efikasno blokira.
Neko se zapitao kako možemo komunicirati sa drugom civilizacijom, ako ne komuniciramo sa životinjama naše planete. Odgovorio bih da bi bilo izvanredno komunicirati sa vanzemaljskim vrstama kao što komuniciramo sa drugim sisarima, na primjer sa psima. Čak i ako ne poznajemo etologiju, postoji univerzalni jezik sisara: LJUBAVNOST. Ako pogledamo kako se pas igra sa pticom, vidimo koliko dobro sisari komuniciraju jedni s drugima. Pitate se kako ptica ne razumije neke postupke psa. Sisavci su stvorenja sa bespomoćnim mladuncima, koji su bili zbrinuti i zaštićeni dok su bili mali. Možda je njihova superiorna inteligencija povezana s njihovom osjetljivošću. Postali su tako inteligentni jer su njihovi preci toliko osjećali. Vjerovatno sve što je dobro u ljudskom društvu, adică sentimentele morale și instituțiile derivate de aici provin din ceea cer putea numi „instinct de protejare a puilor”, odnosno bespomoćnih, prisutna kod oba pola (v. „Civilizația foametei/ o altă abordare a umanizări”). Ali društvo zasnovano na sili i prijetnji silom, iz kojeg proizilazi autoritet, on to ne može priznati.
