Utopiak etimologikoki inon ez dagoen zerbait esan nahi du. Baina badirudi zer den, gehienbat. Noski, edozein fikzio-lanek agertu zen garaiaz eta lekuaz hitz egiten du. Tristea da leku eta garai horretatik ez dela gehiegi urruntzen. "Benetako" utopia bat izango litzateke benetan zorabiatzen zaituen bat, ez ulertu hor dagoen ezer. Orain, arte guztiak harritu nahi dituenean, Hollywoodeko fantasiazko istorioak, izan zientifikoak ere, ohikoenak dira. Harrigarria dena aurrekontua da. Narrazioa haurreskolarena da, eta mezua, 4. maila gehienez. Ideia lehorte handia jasaten ari garela eta sormenean inbertitzeko ausardia ezaguna da jada..
Baina garai batean ezberdina zen? Giza ikuspegia apartekoa zen garai batean?
Galdera hauei erantzuteko, lehenik, jendeak utopiatik nahi duena erantzun behar dugu. Geroztik, asko bildu zirenez, hierarkia gogorragoen sorrerarekin geroztik, baina batez ere esklabutzarena, jendea konturatu zen ezin zarela benetan zoriontsu izan halako gizarte batean, eta zer aldatu behar zen amesten hasi ziren. Lehengo jende zoriontsua ziren? Zaila esatea, ez baitakigu benetan nolakoa zen mundua, nola antolatu ziren orain amaitu 10000 urtekoa. Orain 10000 urtekoa, nekazaritzaren etorreraren ondoren, pista batzuk ditugu. Nekazaritzakoak ez diren sozietateak (nahiz eta hemen ere ñabardurak egon), gizarte tradizionalak deitzen diren horiek, ehiztari-biltzaileena (izan ere, kontrakoa izango litzateke zuzenagoa, elikagaien portzentaje oso handi bat bilketan ematen dela- kamara 90%, baina emakumeak biltzaileak direlako...) heterogeneoak ziren, eta, egia esan, nekazaritzakoen garai berean agertuko ziren, azken glaziazioaren ostean. Dakiguna da buruko gaixotasuna ez dela erregistratzen gizarte hauetan, hala nola, eskizofrenia (v. Gosearen zibilizazioa/humanizazioaren beste ikuspegi bat). Hor dago depresioa deitzen duguna?
Afrikako nekazaritza-gizarteetan arraza guztiak guregandik dauden arren, agian batzuetan nabarmenagoa, inbidiatik eta intrigatik, maltzurkeria, Mendebaldera etortzen direnean buruko gaixotasunen tasa izugarri handitzen da, zenbait aldiz, batez ere etorkinen bigarren belaunaldian. Oharra, erradikalizazioaz hitz egiten jarraitzen dutenei, kategoria honetan sartzen diren gazteen halako eraso "terroristak" deskribatzen dituztenean.. Britainia Handiko psikiatra batek aurreratu zuen hipotesia, Vienako psikiatria kongresu batean aurkeztua, 2010, familia-lotura hori, etxeko eremuetako landa-harremanen mota, izango litzateke babesa ematen duena. Familia ugariak daude bertan, HIESaren aurretik ez zegoen umezurtzrik, inor ez zen benetan atzean geratu, pobrezia bazen ere. Guk ere haien ohiturak ezagutu ez bagenitu (afrikar beltzena, baina ez bakarrik, baita Ekialde Hurbileko jendea ere, horregatik kritikatu du Ayaan Hirsi Alik) etxera dirua bidaltzeko, beren familia zabalari laguntzeko, agian zailagoa izango litzaiguke ulertzea. Guk ankerkeria dela uste dute hori ez egitea. Aurrerapenaren aurkako zerbait iruditzen zaigu, tribalismoa etab. Afrikako ustelkeria izugarria ohitura hauekin lotuta dago. Nola lortu nire lehengusua dendara etorri eta ordaintzera? Nola ez diot lagundu arazoak dituenean? Rol soziala bada (ZERBITZUA) ahalbidetzen dit?
Ez dakigu nola sentitzen diren, ez ginelako haiek bezala hazi, baina buruko gaitzei erreparatzen badiegu, hobea dirudi. Badirudi beste zantzu batzuek hobeto adierazten dutela. Eta hobeto sentitzen direlako, hobeto portatu. Nolakoa izango litzateke istorio beldurgarri hori jakiteaEulien erregea benetako lankidetzarekin egingo litzateke, elkartasuna eta antolaketa ona, arauak errespetatuta, gizarte tradizionaletako haurren kasuan? Eta, hala ere, horixe gertatu zen duela hamarkada batzuk uharte desertu batean ontziratu ziren Ginea Berriko nerabe batzuen kasuan.. Naufragioko umeek egoera zailak igaro zituzten, janari eskasia, aurkitu zituzten arte. Eta, hain zuzen, ingelesak ez zirelako, figura ona egin zuten. Noski, elkar ezagutzen zuten. Eta lagun geratu ziren. Nork egingo luke horrelako zerbaiti buruzko pelikula bat?
Datu hauek izan arren, baina baita beste batzuk ere, berdintasuna iradokitzen du, elkartasuna, hierarkia zorrotz baten falta, zoriontasun iturri dira. Jendeak hondamendi naturalak onar ditzake, nahiz eta Malthusek dio ikaragarria dela populazioak hondamendietatik nola azkar berreskuratzen diren, gerrarekin alderatzen ez dena. Gizakiak naturaren gaiztoa onar ditzake, baina ez parekideena. Minaz gain, gizonen erasoak umiliazioa dakar. Badirudi goiko osagaiek eragin bera dutela etnia eta kultura osoan. Iparraldeko herrialdeak goi-goian jartzen dituzten zorionaren azterketa guztiek gauza bera iradokitzen dute. Eta pentsatzen baduzu, ia ez dago han bizitzeko tokirik! Nola izan zoriontsu Zirkulu Artikoan?! Datuek erakusten dute Erresuma Batuan lortutako zoriontasun maximoa bertan zegoela 1976, berdintasun sozial eta materialaren maximoa erregistratu zenean. Dokumental batek erakusten du Bigarren Mundu Gerran, pobrezia eta janari eskasia egon arren, jendea hobeto sentitu zen, luzeago bizi ziren Erresuma Batuan. Hungarian, komunismoa desagertu ondoren, berdina, pobrezia gutxitu egin da, baina bizi-itxaropena jaitsi egin da, dokumental beraren arabera. Jendeak nahiago du berdintasuna askatasuna bera baino, kontuan hartu Serge Moscovici bezalako soziologoak. Presoen dilema ikerketek erakusten dute jendeak zenbat gorroto duen gizaki bati kalte egitea, ez kotxe baten bidez. Agian komunismoa damutzen direnak, diktadura eta pobrezia alde batera utzita, benetan hau sentitzen dut? Baina diktadura leninistak lehenik eta behin umiliazio orokortua izan ziren. Baina badirudi batzuek ahaztu egin dutela.
Egia esan, utopia arrakastatsuenak hartzen baditugu, hau da, kristautasuna eta senide gazteena, Islama, Horretaz ari naiz. Kristautasunean ez dago desberdintasun gehiago pertsonen artean, aberastasunarena, jo, sexua. Islamean, umma eratzen da, lur osoan egon behar duen komunitate musulman bat (non ikusi dut lehenago horrelakorik??) esklaborik ez dagoen tokian, non buruzagiak erlijiosoak diren, baina oso xume bizi dira eta berdin jokatzen dute. Eta hainbat belaunalditan horrela izan zen, harik eta... politikari talentutsuek kalifa gisa inposatu eta arauak usurpatu zituzten arte (v. Ansari "Altered Destiny" filmean). Komunismoa, iritzi askoren ondoren, kristautasunaren beste forma bat da benetan. Monasterioak eta eseniarrak benetako komunitate komunisten adibide gisa pasatzen dira. Hemen ere kibutzimak gehitzen dira.
Dagoeneko ezagunak dira komunismoaren eta islamaren porrota. Zein da kausa? Giza izaera, erantzun estandarra ematen du. Kalitate eskasa, pertsonen egoismoa, badirudi hori dela kausa ohikoena. Arrazoi berdinengatik, ezer ez dabil, kapitalismoa barne. Isaiah Berlin în culegerea de eseuri sub numele „Adevăratul studiu al omenirii”, Errusiako autore ugari aipatuz eta aztertuz, gizarte hobeago bat ezinezkoa dela ondorioztatzen du, sortu ere ez zenukeela jakingo, eta nahi baduzu. Eta hala ere ez luke funtzionatuko. Munduan dagoen sufrimendua ezin da kendu, uste zuten. Ezerk ez du zentzurik mundua aldatzeko orduan. Noski, ere zaila zen Errusiako ongi soziala imajinatzea, muturreko desberdintasunen herrialdea, bertan, zortzi esklabutza modu legezkoak ziren Katalinaren garaian eta ondoren. India klasikoan gizarte ongia imajinaezina zen bezala, kastekin eta bere hierarkiarekin lotutako tabuekin. Nola ez da budismoa bertan jaio? Irtenbide bakarra amore ematea zen, ISOLATZE, barruko bizitza.
Errusiak sufrimendu hori erakutsi du (eta esklabotza) arrakastaz esportatu daiteke. Eta historiak erakutsi du mirari asko egin daitezkeela pobrezia kendu eta berdintasun pixka bat ematen baduzu. Ezin dut saihestu Greziaren adibidea jartzea, herrialde bat 85% mendia, gerra aurretik izugarri pobrea. Eta ondoren... Zein harrituta geratuko ziren gure aiton-amonak eta birraitona-amonak orain Grezia bisitatzea! Jendea desberdina da orain, orduan baino, ezberdin jokatzen dute. Inork imajina dezake Grezian hain gutxi lapurtzea? Baina krisia 2009 Greziako gizartea nabarmen eraldatu zuen, suizidio tasa asko igo da. Arazo sozial gehienak pobreziatik hasten dira.
Zer-nolako zorigaiztoko arrazoiei buruz hitz egiten zuten iraganeko utopiek? Utopien sailkapena egin dezakegu munduko gaitzaren erantzuletzat hartzen zituzten arazo sozialen arabera, eta zein, behin kenduta, zoriontasuna ekarriko zuen (eskuzabala?). Antzinako idazkietan, Platonetik Itun Zaharrera, gaitza gizakiarengan zegoen, berez inmorala den izaki bat. Atlantidan, gizonek jainkozko izaera zuten neurri handi batean, morala eman zienak. Itun Zaharrean gizakia erori da, baina zoriona nekazaritza eta zibilizazioaren aurretik zegoen hala ere. Zerua ugaritasun naturalak ematen du, non jendeak ez du lan egin behar. Eta non berdinak diren. Ehiztari-biltzaileen gizarte tradizionalen metafora? Ekialdeko gizarteetan beharbada, nostalgia hori existitzen da. Beharbada, halako gizarteekin zituzten harremanak oroimenean zeuden oraindik (idazkera zaharragoen itxura ere kontuan hartuta). Tokiko sozietateek beraiek gizarte zaharretako elementu asko gorde zituzten, preclavagiste. Europan esklabotza klasikoa zegoen. Utopietatik ere ez da falta munduko alde honetan.
ErrepublikaPlatonek asko ekartzen dio kastan oinarritutako indiar gizarteari. Langile klasea dago, soldaduen, baina baita klase menperatzailea ere, jakituriak animatuta. Aristokratak bakarrik goberna dezakete, baina beste batzuek ere bertuteak izan behar dituzte, kemenetik eta indarrez, neurrian. Bakoitzak bere lekua daki, dena ondo doa.
Thomas Morek eboluzionatzen du, „Utopia” (idatzita 1515) gugandik hurbilago dauden ereduen antza du berea, agian horregatik da beldurgarriagoa. Bere gizarte ideala errege batek gobernatzen du, goi-administrazio karguak hautetsiek betetzen dituzte, baina...jende gehienak ezin du hauteskundeetan parte hartu elkarte profesionaletan trabatuta daudelako. Ez dezagun ahaztu, gremioen garaia zen, zeinaren monopolioa etorkizuneko iraultza burges-demokratikoen arazoa izan zen. Zatirik onena etortzeko dago. Utopiak esklaboak ditu, lan gogorra egiten dutenak. Heriotza korridorean dauden etorkinen eta presoen artetik kontratatzen dira. Izan ere, Utopikoa! Baina besteentzat, dezente lan egiten dutenak. Ez dago jabetza pribaturik, dirurik ez, pertsonen arteko ezberdintasunak txikiak dira. Gizartea uniformea da, eta artea ez da existitzen. Jabetza pribatua hesituta dagoen berdintze-efektuaren intuizioa, e remarcabilă. Dar măcar e libertate de religie…
O utopie cu efecte care pare și mai mult… edo distopia eta utzi zion Thomas Bell, „Cetatea Soarelui” (Eguzkiaren hiria). Komunismo hutsa dago, ondo aplikatuta, dena amankomunarekin, logelatik jangelara. Jabetza pribatuaren ondoan azken gaitz gisa, Campanellak familia monogamoa ere ekartzen du. Pol Poten antza duen gizarte honetan, dena naturaren legeen arabera egiten duten zientzialari-apaizei dagokie lidergoa. Zeinen ezaguna den hori, baldin badakizu sozialismoa zientifikoa zela!
Interesgarria da jabetzatik harago, bani, beste gaitz bat monogamia zen. Eta lehen komunistek hori ikusi zuten, baina badirudi patriarkatua dela, hau da, emakumeak menderatzeko gogoa, indartsuagoa zen. Stalinek erabakitzen du emakumeak berriro amaren rol noblean sartu behar direla, Alexandra Kollontairen ondoren, Errusiako iraultzako feminista nagusi bat, hainbeste hitz egin zuen sexu askatasunaz. Monogamiaren kritikariek ulertzen ez zutena patriarkatuak ekarri zuela zen.
Inork ez zuen pentsatu desberdintasun nabarmenen jatorrian, indarkeriaren gizartean, zorigaitzaren iturri nagusienetakoa, jelosia barne, litzateke... patriarkatua? Societățile matriliniare erau studiate, hala ere, apur bat izan arren, tartean, Engelsek haiei buruz hitz egiten du “The Origin of the Family, jabetza pribatuaren eta estatuaren". Baina egile nabarmena, pentsamendu originalarekin, biologia ulertzen zuena, Charlotte Perkins, halako utopia bat idatzi zuen. „Herland”. Sigur că acea societate e feministă, emakumeak nagusi. Indarkeriarik gabeko gizartea da, delitua, gerren, beste pertsona batzuen gaineko nagusitasuna. Emakumeak adimentsuak eta moralak dira, ez dago haien arteko desberdintasunen zantzurik, ezta arropa aldetik ere. Asexualki ugaltzen da, eta gizonez ere ez dakite. Nola ihes egin zion munduak gaitz honi?? Indarkeriaren bidez, pentsatuko zenuke, Ilustrazioaren klasikoak edo Marx aipatuko bazenu. Noski, gizonek ez zuten boterea bakarrik utzi, espero bezala. Naturaren amorrua, zehatzago esanda, duela mende batzuk gizon gehienak hil zituen leherketa sumendi batek. Bizirik atera zirenak esklabo bihurtu ziren, orduan erail zituzten.
Gizarte honek lehendik dauden batzuen antza du? Sinestezina, eman. Emakumezkoen komunitate horiek urteak daramatzate 60-70, feminismoaren urrezko urteak. Kide gehienak lesbianak ziren, eta korronteari separatista ere deitu zitzaion. Dagokion emakumeak, asko oraindik bizirik, gizonak ere dauden gizarte batean emakume bat zoriontsu izatea ezinezkoa zela uste zuten, zeren egingo zuelako, esplotatu eta tratu txarrak emango dizkiote. Emakume hauek gizonekiko erabateko bereizketa lantzen zuten. Abortatzeko eskubidearen alde ere ez egitera iritsi ziren. Zer behar zuen gizonak baztertzen zituen emakume batek abortua?? Nahiz eta komunitate hauek arrazoi ekonomiko eta politikoengatik desagertu diren, mentalitate hori existitzen da orain ere, batez ere Latinoamerikan, inguruko gizarte oso bortitzetan. Han emakumeek lesbianismoa eta bereizketa aukera desiragarri bakarra ikusten dute, nekez bideragarria bada ere.
Ondorioa izango litzateke “benetako” utopia bat feminista litzatekeela, mundu hori ez litzateke patriarkala izango. Nola hitz egin dezakegu berdintasunaz?, justiziarena, patriarkatuan? Emakumeak menderatzeko eta esplotatzeko erakunde guztiak sortzen direnean? Nola hitz egin dezakegu zoriontasunaz mundu honetan? Arazoa da emakumeek aske izatea zer den ere ez dakitela. Majoritatea utopiilor pornesc de la ideea că răul e în afara omului, hori dirua, jabetza, monogamia, min egin diot. Pertsona batzuk txarrak direla dioen ideologia bat dago, beste batzuk, hau. zer da hori? Eta nola bereizten dituen? Modurik basati eta irrazionalean: arrazaren arabera, jaitsiera esan nahi du. Eta ume baten pentsamenduak baztertuko luke halako azalkeria! Nola sinetsi hori familia batean, are gutxiago biztanleria batean, pertsona onak edo adimentsuak edo moralak bakarrik jaiotzen dira, eta beste batean, justu kontrakoa? Nola esan darwinismoak halako ideiak bultzatzen dituela, Darwinen teoria aldakortasunean oinarritzen denean, hau da, desberdintasunetan zehazki? Klase-gizarte bakarra dela espekula dezakegu, kastekin, mendean Europako gizartea nolakoa zen, agian horrelako zerbait irentsi. Eta jendeak nahi duena sinesten du edozein ideiatatik, edozein liburutatik.
Komunismoak funtzionatzen duela esaten da, baina ez zen behar bezala aplikatu. Batzuek galdetzen dute zergatik ez den hau faxismoari buruz ere esaten. Bada utopia bat behintzat faxismoaren aplikazio zuzenaz hitz egiten duena , "Martxoan jaioa" ipuinekoa (urtean jaioa 8 Martxoa) Egilea: Ioana Petra. Utopia horretan, feminista (nola bestela?), gizonak existitzen dira, baina emakumeek nahi duten bezala dira, beraz, jada ez dira patriarkatua sortzeko gai. Iraultza biologikoa, ikertzaile feminista batzuek gidatuta, gizartetik gaizkia kendu. Gizonek emakumeek nahi duten moduan itxura eta jokatzen dute (batzuk). Gizarte horretan, zeinetan emakumeak portaera eta itxura oso anitza, haien gustu sexualak bezala, baina, hain zuzen, horregatik da berdinzalea, askoz energia gehiago dago benetako arazoak konpontzeko, gaixotasunak eta zahartzea barne. Valerie Solanasek "The Scum Manifesto"-n patriarkatuaren ezkutuko kostuei deitzen die arreta, bertan gizonezkoen buruzagiak, edozein mailatan, batik bat harritu nahi dute, ondoren arazoak konpondu. Gehienetan horiek konpontzeko itxurak egiten dituzte. Emakumeek ez dute hori behar.
Concluzia legată de o utopie „adevărată” e că trebuie să fie una feministă, berdintasunezko gizarte bati buruz hitz egiteko, bertan kausa guztietatik sufritzea, batez ere pobrezia, kendu edo asko murrizten da. Pertsonen arteko elkarrekintzak dira axola duena, baina baita pertsonen kalitatea ere. Horrekin guztiarekin lotuta, Uste dut Epikurok arrazoi zuela. Zoriontasuna gustatzen zaizun jendearekin da, moralak eta adimentsuak direnak. Bere komunitatean izango zen bezala?
