Suna cewa akwai manyan karya, ƙananan da ƙididdiga. Fassarar wannan magana ita ce cewa akwai tatsuniyoyi masu ban mamaki, tabbatacce kuma… na kimiyya. Ko da yake wasu tatsuniyoyi na kimiyya sun kasance kuma suna da ban tsoro ga mutanen da ke da ma'ana mai ma'ana da dabaru masu yawa. Ba ya ma yi kama da ƙaryar wauta kamar waɗanda ke cikin labarin Rasha inda hali ya bi ta cikin duhu don yanke shi da wuka a St. Petersburg a lokacin farin dare.. A maimakon haka, wasu abubuwan da ake kira ra'ayoyin kimiyya tare da tasirin gaske (wato, ba muna magana ne game da kididdigar kimiyyar lissafi ba) suna da wuyar iya hadiyewa.
Yadda jaridu ba su da 'yanci tun daga farko, a ma'anar cewa ta kasance mai bangaranci, 'yanci ya ƙunshi fiye da yin siyasar jam'iyya. Știința modernă s-a politizat și ea curând. Da kuma yadda jam'iyyu ke canzawa, akida fashion canje-canje, paradigms kuma na iya canzawa a kimiyya Tabbas, idan zai yiwu. Ba za a iya siyasantar da lissafin Euclidean ba, kamar yadda gabaɗaya mutum ba zai iya siyasantar da mafi yawan ilimomin asali ba. Amma in ba haka ba akwai kuma da yawa daki don motsa jiki, wanda da gaske an yi amfani da shi kuma har yanzu ana cin moriyarsa.
Sentimentele au avut și au încă o miză foarte mare in acest sens. Ji a cikin mutane da dabbobi. A zahiri ji a cikin mutane, „afectele” la animale. Abin da na karanta ke nan a cikin littattafan ethology a kwaleji. Domin dabbobi ba su da ji, ele au „’afecte”. A jarrabawa, dangane da malami, an gaya mini yadda zan tunkari batun soyayya a cikin dabbobi. Akwai wasu ƙarin buɗe ko žasa ga yadda tunanin dabba ke tafiya. Etologul Frans de Waal, marubucin litattafai masu yawa akan halayen dabbobi, bayyana halin da ake ciki daki-daki, ya fi tauri a lokacin ƙuruciyarsa, ta tsawon shekaru 60-70. An yi wa De Waal ba'a koyaushe don jayayya cewa dabbobi sun fi na'urori masu sarrafa kansu, cum suna paradigma oficială. Își imaginează cineva care a avut câine oameni de știință „serioși”, duk abin da ake nufi (ko ba ruwansu, unul dintre sensuri e „distant, hutu”), fadin haka?
Bisa ga halayyar hali, wanda shahararren wakilinsa shine B. F. Skinner (sunan zai iya kwatanta halin iyali) dabbobi ne masu sarrafa kansa waɗanda ke amsa abubuwan muhalli. Idan muka tuna da gwaje-gwajen kare Ivan Pavlov, dauke da wani precursor na hali, za mu iya mika samfurin zuwa sauran dabi'un dabba, amma kuma ga ilimin halin dan Adam. Halin dabba (amma kuma mutum) zai zama irin tabula rasa, cu puține comportamente înnăscute. Dabbobi za su koyi kawai game da duk abin da suke yi. Haƙiƙa za su mayar da martani ga abubuwan ƙarfafa muhalli. Mutane za su yi wani abu makamancin haka. Tabbas, gaskiya ne cewa dabbobi da mafi hadaddun kwakwalwa, kamar dabbobi masu shayarwa (ciki har da mutum) da tsuntsaye, suna da halayen da suka fi koyo. Mutane ba sa magana ko tafiya da ƙafa biyu sai dai idan wani ya koya musu. Haka sauran dabbobi masu shayarwa suke koyon farauta, kuma tsuntsaye suna koyon tashi. Amma menene game da waɗancan halayen da suke kama da bayyanar motsin rai a cikin dabbobi? Ko kadan abin da ake gani, amma ... halaye masu daidaitawa! Wato, duk martani ga yanayin wasu automata waɗanda ke yin abin da ya wajaba don rayuwa da haifuwa kawai.. Wani abu kuma da ba zai kasance… na kimiyya ba.
Ƙwararren hali ya ba da gudummawa ga nazarin koyo, harshe, amma kuma ya yi kokarin bayyana kyawawan halaye da ci gaban nau'in. Simone de Beauvoir ya yi imanin cewa za ku koyi zama mace. Wasu ra'ayoyin na mata a yau sun sami tasiri ta hanyar waɗannan ra'ayoyin. Ko da yake, kamar yadda na ambata, dabi'un da aka koya suna da matukar muhimmanci a cikin mutane, yana da wuya a tantance menene yanayi da menene muhalli. Dar deși psihicul e influențat de mediu, goyon bayansa na halitta ne. Da ace al'umma ta maida ki mace, da jinsi, wato, tambarin al'adu da ke da alaƙa da jima'i ya sake rubuta ilimin halitta gaba ɗaya, to za mu iya kawai nadama cewa maza zuriyar Sarauniya Victoria, ciki har da Prince Alexei, dan sarkin karshe, ba trans. Da haka zai rabu da ciwon haemofiliya, takamaiman cutar namiji. Kuma watakila da tarihi ya nuna akasin haka.
Wataƙila cibiyoyin sake karatun kwaminisanci, ciki har da wadanda ke gidan yarin da fursunonin siyasa suka kare, ra'ayoyin masu hali ba su rinjaye su ba? Ta yaya kuma wani zai yi tunanin cewa mutumin da ke da tabbataccen tabbaci zai iya canza shi zuwa wani abu dabam ta hanyar daidaitawa irin wannan a cikin gidajen yarin gurguzu? Sabon mutumin da Ceaușescu ke so, amma kuma ta Pol Pot, shi ne ya bayyana ta irin wannan irin horo.
Halayyar dabi'a, Wanda ya kafa shi ana daukar John B. Watson, kodayake wasu sun yaba Edward Thorndike da wannan ingancin, a zahiri motsi ne da ya kamata ya faru, a cewar wasu marubuta, tare da raguwa na introspective psychology, amma kuma tare da sabbin abubuwa a cikin al'umma. Ilham, da sauransu na Freud, Watson yana ƙoƙarin mayar da ilimin halin ɗan adam zuwa kimiyya. Behaviorism ya ba da kansa a matsayin tsarin kimiyya, dakin gwaje-gwaje. Ƙirƙirar kimiyya kawai, wato yana saukakawa. Shi ya sa yin kimiyya ba shi da sauƙi. Kuma musamman idan kun yi, dole ne ku san nisan tafiya. Kuna fitar da abubuwan mamaki daga rayuwa kuma kuyi nazarin su a cikin dakin gwaje-gwaje, ba ka kwatanta rayuwa kawai da abin da ka samu a cikin lab. Kuma a kan bagaden abin da ake kira kimiyya, affectivity shi ne wanda aka sadaukar. Kamar yadda tuni ra'ayin dualism na jiki-ruhi ya ƙare, Hankali, al'ada hade da ruhi, ya zama mara amfani (da kuma na zamani).
Freud, gudummawar da ba za mu iya musun wannan tatsuniya ba, an yi la'akari da cewa haɗin ɗan ƙaramin yaro ga mahaifiyar yana da alaƙa kawai da tushen abinci. Irin wannan ra'ayi ya mamaye rabin farkon karni na karshe (zama duk wata alaka da yaran suka samu daga irin wannan ilimin?). Ware kananan yara a asibitoci da gidajen marayu abu ne da babu wanda ya damu da shi, akasin haka. Watson ya ɗauki soyayya a matsayin ilhami mara mahimmanci kuma ba kasafai ba, cewa yawan kulawar da ake ba yaro yana lalata shi, yana sanya shi rauni da lalacewa. Kara, daga cikin shawarwarin tarbiyyar yara suna ba da shawarar cewa, don kauce wa ci gaban abin da aka makala, juya ma'aikatan jinya ko nannies. Jonathan Haidt ya fada a cikin "Hasashen Farin Ciki" game da ta'addancin da mahaifinsa ya shiga lokacin da ya keɓe a asibiti., a yara. Kamar yadda yake a gidajen marayu na Romania a lokacin mulkin kama-karya na Leniyanci, zan kara.
Idan akan abinci ne kawai, to kwalbar ta isa ta ba da kwanciyar hankali da kwanciyar hankali ga jariri. De ce ar mai fi avut nevoie puiul de om… de alți oameni? Kamar yadda m kamar yadda zai iya ze, wasu ma sun gwada wannan hasashe. Abin farin ciki, wannan gwaji ya fashe ɗabi'a sosai. A ƙoƙarin ƙirƙirar gonar macaque don nazarin dakin gwaje-gwaje, Harry Harlow ya lura cewa keɓe kajin lokacin haihuwa, bisa hanyoyin zamanin renon yara, ba su tsira ba. Kuma idan sun yi suna da mummunan hali. Ya yi ƙoƙarin gyara matsalar tare da gwaji (a zahiri fiye da shekaru 50-60). Ƙwayoyin rhesus macaque sun yi takaici don ba su da abin da aka makala don ba su abinci.. Sannan ya dora nau'ikan biri na waya a cikin kejin kajin, hawa kan, wanda ya makala kwalba. Ba a magance matsalar ba. Sai ya yi tunanin wata kila wata makala ce. Kuma baya ga uwar waya da kwalbar jariri, ta kuma kawo uwa mai masana'anta. Kajin sun fi son uwar saka, tare da wanda suka kara lokaci. Suna kai kwalbar kan uwar cushe. Maganar ƙasa ita ce kajin suna buƙatar taɓawa, kuma abin da aka makala ya kasance don taɓawa, ba don abinci ba. Me nemo, Zan ce yanzu! Zai zama uzuri cewa a lokacin mutane ba su da masaniya sosai game da wasu primates, Ba su kalli fina-finai na farko a talabijin ba. Jane Goodall nu făcuse celebrele studii pe cimpanzei. Primates suna kwantar da juna tare da taɓa hannu. Har ila yau, yana tsakanin nau'in primate, kamar tsakanin chimpanzees da mutane, amma kuma tsakanin chimpanzees da baboon misali. Goodall descrie multe situații de genul în cartea ei „În umbra omului”. Idan mukayi tunani akai, me muke yi idan muka bugi wani da kwandon da gangan a babban kanti?
Faduwar Halayyya, bangare ta gwajin Harlow, sashi ta hanyar wasu gwaje-gwajen ya haifar da karɓar ji a cikin dabbobi, amma kuma a cikin mutane? Lokacin da muke jami'a an gaya mana abubuwa da yawa game da ƙari da uwar waya, amma da alama ko wannan gogewar bai isa ba. Amma ga dabbobi, a kalla. Frans de Waal ya yi imanin cewa fina-finan dabba da yawa, mutane da yawa suka yi, zazzagewa a shafukan sada zumunta, sun zo ne don gamsar da masu binciken cewa dabbobi suna da yanayin. Wataƙila ba hukunci ba shine lokacin da ya dace. Cel puțin i-a făcut să înceteze să mai susțină ceva care s-ar putea caracteriza ca jumătate antropocentrism, jumătate cult al psihopaților și al mașinilor. Wannan hali ya kasance a zamanin, kuma har yanzu, taimako. Masana'antu al'umma, wanda ya sami karbuwa a lokacin Freud da ma kafinsa, yana buƙatar siminti mai sauƙi-to-conditional. Ji wani abu ne wanda ke cutar da inganci. Maigida yana tunanin ku, amma idan zai yiwu, dole ne ya ji da kai. Ko mafi kyau kada a yi shi. Ba mu san menene adadin masu ilimin halin dan adam a cikin manyan mukamai suka kasance a lokacin ba, a farkon rabin karni na 20, ko da yake tarihi ya ba da wasu alamu. Yanzu abubuwa sun kara bayyana, goyan bayan karatu, care sugerează că psihopatia (rashin halin kirki da tausayi) zai zama ingancin shugabannin da yawa, likitocin tiyata ko wasu mutane masu tasiri. Sadarwar da ba ta mutum ba baya buƙatar ji, amma yana buƙatar kulawa. Daidai abin da psychopaths zai iya bayarwa.
Amma yarda da ji a cikin mutane yana da kyakkyawar makoma? A fili babu. Gwajin Harlow tare da jarirai birai sun zaburar da wasu masu bincike, wanda ya soki warewar yara. Ɗaya daga cikin waɗannan shine John Bawlby, wanda ya gano a ƙarshen 1960s cewa ci gaban al'ada na wasu yara ya dogara da ikon ƙirƙirar alaƙar alaƙa da aƙalla mutum ɗaya., yawanci daya daga cikin iyaye. Mary Ainsworth, mataimakinsa, wanda yayi karatu a Afirka, inda al'umma ke renon yara ko ta yaya, ya ci gaba. Ko da yake a Afirka, kamar yadda suke cewa, Duk ƙauyen yana ba da gudummawa ga girma yaro, bambanta (tabbas da kyar) mutum wanda shine babban abin da aka makala. Wannan mutumin yawanci mahaifiyar jaririn ce. Wannan shine inda ka'idar haɗe-haɗe ta fito (lokacin da Bawlby ya tsara). tasiri, kamar yadda suke cewa, da ace mun tashi daga tafkin zuwa rijiya. Yara ba su keɓe ba, amma ko ta yaya alaka da uwa, don haɓaka abin da aka makala daidai. Kamar yadda masanin ilimin halayyar dan adam John Rosemund ya ce, yanzu mata sun canza ubangidansu daga miji zuwa yaro, har yanzu suna lalata.
Sukar ka'idar haɗe-haɗe suna da sauƙin shimfidawa. To, bari mu yi tunanin inda abin ya faro. Wato, daga gwaje-gwajen Harlow. To, yana kama da dabbar cushe, nu neapărat propria mamă, ya inganta yanayi mai tasiri na jarirai birai. Amma ga Afirka, inda ake renon yara a kauye, kuma har zuwa shekaru biyu ba a bar su manya ba, idan an lura da kololuwar abin da aka makala, duk da haka babu keɓantacce. Amma yawan ‘yantar da mata yana cutar da al’umma da gatan wasu. Don haka an yi maraba da wani sabon cikas ga ‘yancin mata. Duk da haka, matan da ba na yamma ba suna mamakin irin bautar da mata ke yi a yammacin duniya., wajibcin da iyaye mata ke da shi mara iyaka a nan.
Shin yaran da aka reno da keɓantacce sun fi wasu kyau? Mu yi tunani, cum spune Ioana Petra în „7000 Years of Patriarchy” cum au fost crescuți cei care au creat iluminismul și umanismul francez. Yara masu daraja (amma ba kawai) sai ’yan boko daga kasar suka rene su, ba ta uwayensu ba. Bayanai game da abin da ke faruwa ga yaran da ba mutane ba ne su ma sun kasance tun daga lokacin, așa-zișii „copiii sălbatici”.
Mafi ƙarfi aikace-aikacen ka'idar haɗe-haɗe shine haɗa hannu (na abin da aka makala) a cikin dangantakar soyayya. To, wannan shi ne abin da dangantaka ta soyayya, kada ya kasance game da abin da aka makala. Kawai, MA'ANA. Yayi kyau, idan ba maganar auren da aka shirya ba, wanda a zahiri zai yi amfani. Amma mutane suna jin kunya daga ra'ayin zama kawai gadoji na haɗin gwiwa. A ƙarshe kuma mai gadi ya zama maƙalla ga ɗan fursuna bayan ɗan lokaci. Amma idan ba Borcea ba ne, ba kwa son ƙirƙirar dangantaka ta wannan hanyar. Haɗe-haɗe ba zai sami gurbi a cikin dangantaka mai gata ba, na musamman, sosai m ta ma'anar. Ko babu?
Inkarin yanayi, nau'i da mahimmancin yanayin a cikin mutane da dabbobi yana ci gaba a wasu nau'i. Cartea lui Antonie Damasio „Eroarea lui Descartes” arată cât de handicapantă e pierderea afecțiunii cu păstrarea intactă a funcțiilor cognitive. Ba tare da soyayya ba ba mu da tasiri, akasin haka. Dalili tsantsa babu shi. Kara, sabon karatu akan wadanda ake kira masu baiwa (akalla m) arată că ei sunt de fapt plini de emoții, cum arată Jeanne Siaud-Facchin în „Prea inteligent ca să fi fericit?”. Sabbin binciken sun nuna cewa Autism ma (aƙalla wasu siffofin aiki) za a hade da babban motsin rai, wanda yadda ya kamata toshe.
Wani ya yi mamakin yadda za mu iya sadarwa tare da wata wayewa, idan ba mu sadarwa da dabbobin duniyarmu ba. Zan amsa cewa zai zama abin ban mamaki don sadarwa tare da nau'in baƙo yayin da muke sadarwa da sauran dabbobi masu shayarwa, misali da karnuka. Ko da ba mu san ethology ba, akwai harshen duniya na dabbobi masu shayarwa: SHA'AWA. Idan muka kalli yadda kare yake wasa da tsuntsu za mu ga yadda dabbobi masu shayarwa ke sadarwa da juna. Kuna mamakin yadda tsuntsu ba ya fahimtar wasu ayyukan kare. Dabbobi masu shayarwa halittu ne masu samari marasa taimako, wadanda aka kula da su da kuma kariya lokacin da suke kanana. Wataƙila mafi girman hankalinsu yana da alaƙa da azancinsu. Sun zama masu hankali don kakanninsu sun ji daɗi sosai. Wataƙila duk abin da ke da kyau a cikin al'ummar ɗan adam, adică sentimentele morale și instituțiile derivate de aici provin din ceea cer putea numi „instinct de protejare a puilor”, wato na marasa taimako, samuwa a duka jinsi (v. „Civilizația foametei/ o altă abordare a umanizări”). Amma al'ummar da ta ginu bisa karfi da barazanar karfi, daga wacce hukuma ta haifar, ba zai iya yarda ba.
