Sezvimwe zvidzidzo zvesainzi, kunyanya kana dzakabatana nerudzi rwevanhu, uye kunyanya nemaitiro evanhu, uye hondo ndiyo manyuko ezvinonzi zvakavanzika zvesayenzi. Asi chii chinonzi hondo?? Kuuraya kwakarongwa kwenhengo dzerudzi rumwe chete. Nei izvi zviri kuitika??
Kutanga kwazvose, izvo zvakamutsa kufarira kukuru, ndosaka rudzi rwevanhu rusina nzira dzakakosha dzekudzivisa kuuraya vamwe. Mune mamwe marudzi, panguva yekunetsana, vanhu havashandise zvombo zvavo zvinouraya nevamwe vavo. Mifananidzo yezvinyavada, makakanje, kunyange nondo dzokurwa, kunzvenga kurumwa, kucheka kana kubaya zvinouraya, vanozivikanwa zvikuru uye vanobatwa semienzaniso mupfungwa yokudzivisa kushandiswa kwezvombo zvomusikirwo zvine ngozi zvikuru nemitezo yorudzi rwomunhu..
Semhinduro dzinobvira kumubvunzo uyu, inodzokororwa kakawanda, pane zvakawanda zvinobvira zvikonzero, inounzwa mumakosi ethology. Chekutanga daro rinopa zvombo, kunyanya moto. Nhambwe iri pakati pevarwi inoita kuti varege kuona zviratidzo zvekutumira kweanopikisa asina simba, izvo zvaizowanzogumisa kurwisana mune mamwe marudzi. Pfuti dzaive, munguva yavo vakatsoropodzwa zvikuru nokuda kwekugona kwavo kuuraya muhuwandu. Dai vatsoropodzi vaigona kuona zvazvasvika zvino, kana motokari dziri kure, kunyange kuzvimiririra, sunt trimise să ucidă… Se consideră și acum, kuti nhamba yevanyajambwa yaizova yakawanda zvikuru, kana murume wacho akanga asisiri kubatanidzwa mukusarudza kupfura. Mota dzakanyanya psychopathic kupfuura psychopaths, panobva patorwa varwi vane hunyanzvi. Kana tikafunga nezvekubatanidzwa kwemichina muhondo, chete muhondo dzenyika yekupedzisira (Ndinovimba kuti ndivo vekupedzisira), tine mufananidzo wekuti chinhambwe chiri pakati pevarwi vanogona kuita. Mota dzinosuma kwete chinhambwe chemuviri chete, asiwo wepfungwa. Iwo marobhoti, kunyangwe zvakanyanya rudimentary kupfuura mune zvesainzi fiction mafirimu, vakaratidza muchokwadi zvavanogona kuita kana vachitungamira ... hondo.
Zvisinei, vanhu vakambourayana, kunyange, kutaura mutori wenhau wekuAmerica, Joseph Sobran, „bucată cu bucată”. Asi ngatirangarirei: pane imwe nhanho. Zvisinei, Sei? Un alt motiv important vehiculat ar fi ce se cheamă „pseudospeciație”, ndiko kuti, kuora kwevatorwa kubva pakunaka kwevanhu. Kana kazhinji vatorwa, vavengi, haina kutaridzika zvakanyanya (kuwanda kwerusaruraganda kunorerutsa zvinhu!), tsika nemagariro anoita basa rinokosha. VaCelt vaiva mhuka, vainge vakarara zvavo pasi, somukuru wavarwi veRoma airatidza varwi vake. Saka vaigona kuurayiwa pasina tsitsi. Kazhinji, muvengi imhuka nekuda kwetsika, chitendero kana maitiro, tsika etc. Taboos anowanzo kukumbirwa mune izvi. Uye ndeapi miitiro yevatano inoshamisa yakanzi yakaitwa kuvaJudha kana kuti vatema! Asi chii chinonakidza, uye vakaita zvimwe chete nemakristu/varungu etc. Zvingave zvinonakidza kuziva kuti nei vakadzi vechichena vaine imbwa huru mumaziso evaAfrica.
Chimwe chikonzero chinoita kuti vanhu vauraye vamwe vanhu… kudzidzira. Ndinoreva shefu kana mutungamiri (zvemweya?) kupwisa varwi kuti vanofanira kuuraya muvengi. Uye vanhu, kusiyana nemamwe marudzi, vanogona kudzidziswa nyore nyore. Maedzo anoratidza sei, vana vanonyengerwa zvakanyanya kupfuura chimpanzi. Pavakadzidza kuvhura bhokisi mumatanho akati wandei, zvimwe hazvina maturo, vana vakatevera tsika yacho nokutendeka, kusanganisira matanho asina kufanira, ukuwo machimpanzi akavabvisa pasina dambudziko.
Vanhu vanodzidziswa zviri nyore, zvinotendwa, chaizvo nekuda kwe neoteny, ndiko kuti, kuchengetedza mamwe maitiro emwana ari mudumbu kana kuti mwana mumunhu mukuru. Munhu aizodzidza kwenguva refu nekuda kweiyo neoteny iyi. Huku dzinobvuma, vanodzidza, vanhu vakuru havanyanyi kuumbika. Neoteny yaizoita kuti vanhu vazviise pasi, Ndatumira, izvo zvaizovabatsira kudzidza, asiwo kuve nyore kudzidzisa.
Ceva ce se discută puțin este că oamenii ucid… pentru bani. Vanhu vakawanda vari kubatanidzwa muhondo vari kuzviita kuti vawane mari. Uye ngatisakanganwa, hondo dzinounza mari. Iye zvino mauto mazhinji anoumbwa nevarwi, varwi vanobhadharwa, varume nevakadzi. Ndiani anoita chinhu chakadaro zvino?? Ukatarisa mauto eUS, asi kwete chete, zvinozivikanwa. Mune mushumo weLake Victoria, murombo wepanzvimbo iyi akaona mhinduro imwe chete yekutiza urombo: hondo. Nokuti hondo inobhadharwa kunyange ikoko. Izvi zvinoratidza kuti zvaizova nyore sei kupedza hondo. Uye zvakaoma sei, kana tikafunga nezvehukama hwezvemari.
Înainte „meseria armelor” era ceva ce îmbrățișau oamenii săraci, kubva kunzvimbo dzine urombo, gomo, zvakadai seAlbania mazana emakore mashoma apfuura, Kiroshiya, asiwo Girisi, kusanganisira Atene Yekare. Mushure mehondo dzinotyisa dzeMarathon neSaramisi, zvichida mauto ePezhiya akakundwa, asi kwete pakupedzisira. Hutongi hwejekerere hweAtene hwakanyangarikawo pakuti maAtene mazhinji akava varwi ve…. Zvakaoma kuchengetedza mararamiro, kunyange yakanakira sangano hurongwa panguva, muurombo.
Vanhu vanouraya nekuda mari. Nzara. Zviuru zvemakore zvakaita izvi uye zvichiri kuzviita. Zvinonakidza kuti mubhuku rakabudiswa panguva yehudzvanyiriri hwemakominisiti („Lumea hitiților” de Margarate Riemschneider) Ndakaona munhanganyaya ichipikisa chokwadi ichi. Kwete, hondo haina kurwirwa pfuma, asi chaive chiitiko chakabva mukurwa kwemapoka makuru. Izvi ndizvo zvakafanotaurwa neMarxism, yaifungidzirwa nesayenzi (nekuti Marx naEngels vaida kunzwisisa nzanga pahwaro hwesainzi, vasati vatombodzidza nezvezvinhu zvipenyu). Mucommunism zvakatevera, maererano nekufanotaura kwedzidziso yeMarxist, hondo ngairege kuzovapo. Pamwe mucommunism chete, asi zvinoita sekuti socialism yanga isati yagadzirira izvi, ona maChinese neCambodian, maChina neSoviet. Pamwe makirasi ekutonga mumatunhu iwayo aikonzeresa...
Zviri muvanhu kuuraya mumwe munhu? Sezviri pachena kudaro. forensics, pano ndinodzokorora nyanzvi yepfungwa Tudorel Butoi, vanoti chero munhu anogona kuuraya. Pasi pemamwe mamiriro, kazhinji mukuzvidzivirira. Nyangwe pahondo, pazvinobvira, sezviri pachena vakawanda vaidzivisa kuzviita. Asi hachisi chokwadi kuti vanhu vanourayana chete. Shumba dzinozviita, machimpanzi anozviita mune chimwe chinhu chakafanana chaizvo nehondo kwatiri. Konrad Lorenz spune în cartea lui despre agresivitate „Așa-zisul rău” că de fapt oamenii ucid tocmai că sunt niște ființe atât de slab dotate pentru…a ucide. Ivo havana nzira dzekudzikisa zvinokonzeresa kune congeners chaizvo nekuti ivo havana zvombo zvinogoneka.. Kutsvedza kwemhindumupindu kwakatiita matsotsi, chaizvo nekuti tiri tsoko dzakaonda.
Idzo hama dzedu, machimpanzi, vanokwanisawo kuita chinhu chakadaro, hazvingashamisi. Asi mumwe angati shumba hadzina zvombo zvinouraya? Mafungiro angu, expusă în „Civilizația foametei” este că motivul este ceea ce popular se numește putere de concentrare, ndiko kuti, kutetepa kwemunda wekuziva. Zvakafanana kana iwe usingaoni chero chinhu chakakukomberedza, chinhu chinokufadza chete.
Mumunhu, sezvakaita dzimwe mhuka, kune zvidziviriro zvechisikigo pakukuvadza congeners, iyo inozviratidza kwete chete nekuona zviratidzo zvekuzviisa pasi, asiwo nezvemamiriro akakomba ayo munhu anozviwana ari maari (vakuvara). Vanhu vane chidziviso chomuzvarirwo chokurova zvimwe zvibhakera, iyo inokundwa kuburikidza nekudzidziswa. Varapi vehondo vanonyatsoziva dambudziko racho. Vanhu vanodzidza kufuratira izvi zvinokurudzira. Kune vamwe zviri nyore, vamwe vanogona kufuratira zviri nyore zvinokurudzira zvakatipoteredza, kunyange kana vane simba repfungwa. Random, psychopaths vari pakati pevanhu ava. Kuderedza munda wekuziva kuri nyore kwavari. Kwete netsaona, psychopaths inowanzova mercenaries, vasori (asiwo maCEO kana vanachiremba vanovhiya) nokuda kwechikonzero ichi, pe lângă alte „calități” ale lor, zvakadai sekuda kudya kwengozi. Asi zvinoita sekunge kwete chete psychopaths ine hunhu uhu. Hunogona kuva unhu hwevanhu vanotsvaka zvinangwa zvenguva refu?
Shumba imhuka dzinofamba mumoto mumasekisi. Zvemhuka, kufuratira kutya moto, kudzidza kufuratira kutya uku, kuita. Pane rimwe divi, shumba imhuka dzinofanira kuvhima, kunjodzi, uye vanowanzotarisana nenzara. Iko kukwanisa kutarisa pane zvimwe zvinokurudzira, kusateerera vamwe, zvaizomiririra mukana munharaunda yavo.
Pasi pemamiriro aya, kwaizova kukwanisa kuuraya vanhu mutengo wavaizobhadhara nokuda kwohumwe hunhu hwavo?
Sei pane hutsinye mumhuka? Maererano nedzimwe fungidziro dzinozivikanwa (Lorenz), basa rayo raizova rekudzora kuwanda kwevanhu. Mhuka dzinopararira munzvimbo nekuda kana kudzivirira kunetsana. Asi pakupedzisira matambudziko ezvekushandisa ndiwo ari mudzi wehasha. Izvo zvekushandisa chikafu kana kuwana vadikani pabonde, ndezvezviwanikwa. Asi sezvandataura, mhuka dzine nzira dzekugadzirisa kusawirirana uku, zviri nyore kana zvakanyanya kuoma, zvichienderana nerudzi. Kune tsika dzakananga dzinoderedza intraspecific mhirizhonga (ndiko kuti, hasha dzakaratidzwa). Mhirizhonga kukundikana kwehunhu, chikanganiso mukutonga kwekudyidzana. Mamwe marudzi anokwanisa kuva akapfava zvakanyanya mukati memba, kunyange zvazvo mhuka idzi dziri vavhimi vane ruzivo rwakanyanya (dzimwe canids). Sezvineiwo, Mhuka huru hadzizi pakati padzo.
Chimpanzi dzinourayana nenzira yakafanana neyatingati hondo, kuchengeta zviyero. Kana pane tension pakati pevarume muboka, apo kushambidzika kunoratidzika kunge kusina kukwana, atunci masculii pornesc într-un fel de expediții în afara grupului, izvo zvinoguma nokupondwa kwevamwe varume kunze kweboka. Mhirizhonga yacho yakanyanyisa, zvakafanana chaizvo nezvinoitika mumitambo ye lynching. Panyaya iyi, mhirizhonga inodzikamisa boka revarume, kusimbisa hukama pakati pavo, chengetedza kana kugadzirisa hierarchies.
Tinogona kugumisa kuti basa iri raizovapowo muvanhu? Uye, uchapupu hwakawanda hunoratidza kuti zvinodaro. Mamwe mapoka evarume anoita hunhu hwakafanana nedzechimpanzi. Haasi zvikwata zvevavakidzani chete zvinoita sezvikwata zvechimpanzi, asiwo vamwe vatungamiri vezvematongerwo enyika vanoshandisa hondo kudzora zvigaro pakati pavo. Cartea „Capcana lui Tucidide” de Graham Allison pare extrem de transparentă în acest sens. Anotaura nezveRussia neChina sezvikwata zvevavakidzani kana mapoka emachimpanzi anofanirwa kugadzirisa hutongi hwavo nemumwe kuburikidza nehondo.. Nhoroondo data inoratidza iyo nyika beta, kutaura nemutauro wetsika, kurwisa nyika yealpha, kutanga hutongi hutsva. Sokunge mapaketi embwa...
Iyi ibudiriro, mumamiriro ezvinhu apo kune nzanga dzevavhimi dzinorwa mu…zvipo? Eibl-Eibesfeldt în „Agresivitatea umană” vorbește de astfel de societăți, vamwe vari muPapua New Guinea. Vanopfuya nguruve kuti vape kuvakuru vakuru. Kunyadziswa kunotyisa kugamuchira nguruve dzakawanda kupfuura iwe unogona kupa!
Eibl-Eibesfeldt, uyo aiva mudzidzi waKonrad Lorenz, anoti nzanga dzose dzaakadzidza dzakasangana nehondo. Asi kune nzanga dzine chinangwa chemurwi (sedu) uye nzanga dzine pacific yakanaka. Avo vane pacific ideal vane tsika dzakaoma kudaro dzekudzora kupinda muhondo zvekuti hondo inova isingambofungidzike.. Pakati penharaunda dzine pacific yakanaka pane Inuit. Chimwe chikonzero cheiyo pacifist hunhu yaive chokwadi chekuti ivo vaizove vakasiyana, zvaizobva mukubatana kwevanhu vakati wandei. Asi mubhuku raEibesfeldt, asi kwete mune vamwe, nu am văzut o comparație între societățile matriliniare și cele patriliniare, semurwi akakodzera. Inuit, zvimwe nzanga, vari matrilineal. Kureva kuti vakadzi vanogara nhaka chigaro nepfuma. Mumatrilineal societies, kunyangwe shefu ari mukadzi, nyaya yehondo ndeyavo varume. Kabyles ndeye matrilineal, asi vanoda hondo zvikuru, maererano naLeo Frobenius (Tsika dzemuAfrica). Asi kazhinji, zvichida matrilineal tsika, kunyangwe vaizivawo hondo, zvimwe vakanga vane rugare zvikuru. Uye kunyanya, zvimwe vakanga vasina kubudirira muhondo. Ichi ndicho chikonzero chikuru chakaita kuti vave vashoma. Zvizhinji, sezvakaita budiriro yeKrete, vakakundwa nedzimwe nzanga dzechinyakare dzemadzibaba, asi vanoda zvehondo zvakanyanya.
Pane tariro kwatiri, semaprimate, kudzivisa hondo mune ramangwana? Kana bonobos ikakwanisa kuve nerunyararo nekuda kwekubatana kwevakadzi kunodzivirira kuita zvemhirizhonga, inogona kuva tariro kwatiriwo. Mazhinji masangano evavhimi echinyakare angave zvakare humbowo hwekuti nzanga dzinogona kuve dzakapfava.. Kusiyana kwavo, pamwe chete nemhinduro dzavakauya nadzo kusanganisira dambudziko rehondo, inoratidza kuti nzanga yevanhu inogona kushanduka-shanduka munzira dzakawanda.
Mumazana emakore achangopfuura, nzanga dzokumavirira dzave dzisisina mhirizhonga. Kunze kwekuderedza urombo, yekusaenzana, kuwedzera mwero wedzidzo, zvichidawo kuwedzera basa revakadzi munharaunda, kusanganisira kubatanidzwa muhupenyu hwemagariro evanhu uye zvematongerwo enyika, vaiva nebasa. Vakadzi vanoita hondo zvakanaka kwazvo, pazvinenge zvichidiwa (as if ever?), sezvinoratidzwa nenhoroondo. Zvidzidzo zvinoratidza kuti ivo, kunyange vakasaita dzimwe hondo, vanobudirira zvikuru mukuunganidza ndima. Elizabeth I naCatherine Mukuru mienzaniso yakajeka. Asi vahosi ivavo vaishanda muhurongwa hwemadzibaba, kureva kuti mitemo yakaitwa nevanhu.
Mhirizhonga muvanhu inogona kudzikiswa nekuderedza kugarisana kwevanhurume kwechinyakare (kuumbwa kwezvikwata, ine zvimiro zvakafanana nedzechimpanzi). Asi, sezvinoratidzwa nenhoroondo, kuderedza mhirizhonga munzanga hakusati kuchitungamirira mukudziviswa kwehondo. Nhoroondo yazvino, kwete yeEurope chete, inoratidza zvinopesana. Japan inzanga ine rugare zvikuru. Uye akazova murwi wakadini muzana remakore rechi20! Asi kana paine boka rehondo, uko mitemo mimwechete uye zvigaro zvinoshanda, zvinhu hazvizoshanduki. Zvichida kutora chikamu chaiko kwevakadzi mune zvematongerwo enyika, zvikasadaro kugadzira kudyidzana kwepamusoro-soro uye hierarchies, inogona kuchinja zvinhu.
